Sesja naukowa w Zurychu: „Gabriel Narutowicz (1865-1922) – in memoriam”
Grudzień 1922. A więc dokładnie 90 lat temu – czteroletnia, zaledwie odrodzona Rzeczpospolita Polska przeżyła dramatyczne i haniebne momenty.
Pierwszy konstytucyjnie wybrany i zaprzysiężony prezydent – Gabriel Narutowicz – zginął w wyniku zamachu.
Dokładnie w 90 lat później. w niedzielę 16. grudnia o godzinie 13:00 w budynku Instytutu Inżynierii Wodnej, Hydrologii i Glaciologii Politechniki Zuryskiej (VAW = Versuchsanstalt für Wasserbau, Hydrologie und Glaziologie der Eidgenössischen Technischen Hochschule in Zürich) – Towarzystwo Polskie „ZGODA“ w Zurychu wespół z wwym. Instytutem przygotowało sesję naukową „Gabriel Narutowicz – in memoriam“.
Dzięki finansowemu wsparciu Zarządu Miasta i Kantonu Zurych, jak i Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Bernie oraz Elektrowni Berneńskich (BKW) zaoferowany został bogaty i interesujący program.
W przeddzień sesji w kinie „Movie I“ Arthouse pokazano film Jerzego Kawalerowicza „Śmierć Prezydenta“ (1977) w wersji oryginalnej z podtytułami w języku angielskim. Dzięki zaprezentowanemu w tym filmie, realistycznemu obrazowi sytuacji politycznej w ówczesnej Polsce i w wyniku wspaniałej kreacji Zdzisława Mrożewskiego w roli głównej – widzowie mieli możność lepszego zrozumienia sytuacji politycznej, ale i sylwetki Gabriela Narutowicza. Dla Polonii szwajcarskiej bardzo znamienne bylo jego lapidarne zdefiniowanie własnych losów: „W Szwajcarii uważano mnie za Polaka, a w Polsce jestem Szwajcarem“. Tragiczny los tego poświęcającego się dla Ojczyzny i Jej interesów patrioty zmusza do głębokich refleksji.
Przygotowani podbudową faktów uczestnicy sesji niedzielnej powitani zostali serdecznie przez Prorektora ETH – prof. Thomasa Vogel‘a i dyrektora Instytutu VAW – prof. dr. Roberta Boes‘a.
Przed otwarciem sesji odczytano list gratulacyjny przesłany przez jedyną wnuczkę Gabriela Narutowicza, panią Sophie Nardelli, żyjącą w kantonie bazylejskim.
Sesję zainaugurował referat em.prof.dr Daniela Vischer‘a. (Prof. Boes i prof. Vischer to następcy Gabriela Narutowicza na stanowisku dyrektora Instytutu VAW)
Prof. Vischer rozpoczął swój bardzo interesujący referat reminiscencją osobistą, przypominając swoją pierwszą konfrontację z polskością w osobach polskich żołnierzy internowanych w Szwajcarii. Co więcej potrafił zacytować dwie zwrotki popularnej wówczas piosenki o pięknej Polce – „Sie war das aller schönste Kind, das man in Polen find‘„
Następnie przechodząc do meritum sprawy prof. Vischer zrelacjonował czas pionierów elektrowni wodnych i wkład Narutowicza w rozbudowę tychże na terenie Szwajcarii i Europy.
Autor następnego referatu – prof.dr Marek Andrzejewski – historyk, wykładowca Uniwersytetu Gdańskiego i autor niemieckiej biografii „Gabriel Narutowicz – Wasserbauer, Hochschullehrer und Politiker“ (NZZ-Verlag, 2006), nie mogąc osobiście uczestniczyć w imprezie, przesłał swój referat, który odczytano. Dzięki niemu słuchacze dowiedzieli się szczegółowiej o szwajcarskich latach Gabriela Narutowicza, o jego zawodowej karierze, ale i poznali parę (skąpych co prawda) faktów z jego życia prywatnego.
Następnie głos zabrał przedstawiciel Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Bernie –
dr Jacek Rosa – I radca ambasady – kierownik referatu polityczno-ekonomicznego, pozdrawiając wszystkich zebranych i zapraszając ich do asysty przy złożeniu wieńca pod reliefem Gabriela Narutowicza w foyer Instytutu. Przy pomocy polskiego konsula honorowego – Markusa Blechner‘a dr Rosa ulokował wieniec na przygotowanym pod reliefem cokole. „Mazurek Dabrowskiego“ odśpiewany przez obecną Polonię nadał uroczysty akcent temu aktowi pamięci.
Drugą część sesji rozpoczął referat Andrzeja Prusa-Niewiadomskiego – pra-bratanka – Eligiusza Niewiadomskiego – zabójcy Prezydenta, który starał się naświetlić kulisy uczynku swojego przodka, podając szczegóły biograficzne, prowadzące do powstania specyficznej, patologicznej osobowości. Jednak i w tym wypadku trudno mu znaleźć było racjonalną odpowiedź na pytanie : dlaczego?
Na koniec głos zabrał Marco Schmid, filolog, slawista i tłumacz, opisujac w swym referacie emigrację polską XIX wieku i porównując ją z emigracją współczesną. Ciekawe było krótko opisane podłoże historyczne, jak i etymologicznie dokładne rozgraniczenie popularnie synonimowo używanych pojęć : emigrant, uciekinier, Gastarbeiter, expatriat.
Część naukową sesji zamknęła em.prof.dr Maria-Jolanta Zagalak-Hofman (prezes TP „ZGODA“ w Zurychu), która przejęła moderację całej imprezy, dziękując wszystkim zebranym i zapraszając do skorzystania z bufetu szwedzkiego i udziału w oglądaniu pomieszczeń doświadczalnych Instytutu pod przewodnictwem fachowców – współpracowników VAW.
Uroczyste zamknięcie obchodów odbyło się w kościele Najświętszej Marii Panny (Liebfrauenkirche), gdzie mszę intencjonalną za Gabriela Narutowicza, jak i za inne ofiary gwałtu odprawił proboszcz parafii dr Joseph-Michael Karber przy uroczystym akompaniamencie organów, na których grał Gregor Ehrsam.
(prof.dr Maria-Jolanta Zagalak-Hofman)